“Olay” ile “olgu” farklı kavramlardır.
Olgu, geniş zaman dilimini de kapsayarak kendiliğinden gelişen olaylar zinciridir. Süreçlerden,
aşamalardan geçerek neden-sonuç ilişkisiyle de açıklanabilecek gelişmelerdir.
Olay ise, aniden, birdenbire ortaya çıkan durumdur.
İstanbul’un Fethi, Tanzimat’ın, Meşrutiyet’in, Cumhuriyet’in ilânı gibi tarihsel gelişmeler, aslında olay değil, olgu’dur.
Sözgelimi: İstanbul, öyle bir günde fethedilmedi. Uzun uğraşlar gerektirdi.
Osmanlılar varmadan önce Anadolu Erenleri varmıştı Bosna’ya. Gönüller yapmışlardı.
Ayvaz Dede, onlardan biriydi. Sonra Fatih vardı, adaletiyle.
Bzans, köhnemişti, içinden bozulduydu. “LÂTİN ŞAPKASI YERİNE TÜRK SARIĞINI” görmeyi tercih etmeye başlamışlardı bile.
Fatih, toplar döktürürken yerli ve yabancı (Macar Urban gibi) ustalardan yararlandı. Elbette iyi etti. Mekânı cennet olsun.
Olay ve olguların oluşmasında/gelişmesinde neden-sonuç ilişkisi ile ortam, tam ve doğru okunup doğru değerlendirilmelidir.
Dün’ü bilmeyenler, bugünü anlayamaz, yarınları göremezler. Bugün, dün’ün öğrencisi, yarın da bugünün çocuğudur.
Geriye baktığımız kadar ileriyi görebiliriz.
624 yıllık Osmanlı, bir anda, öyle kolayca kurulmadıydı. Bir günde, bir anda, öyle kolayca da yıkılmadı.
Osmanlı’nın kuruluşuyla Cumhuriyet’in ilânı arasındaki birbirini etkileyen tarihsel ana gelişmelere-kısaca-göz atalım mı?
Islahat Hareketleri (1826-1828). Islah etme, yenileştirme.
Tanzimat Fermanı.
I.Meşrutiyet ilânı.
2. Meşrutiyet ilânı.
Mondros Mütarekesi.
TANZİMAT’IN İLÂNI: Demokratikleşmenin ilk somut adımıdır:
Yenilikçi Padişah olarak bilinen 2. Mahmut döneminde hazırlanmıştı. Ömrü yetmediğinden ilan edilememişti.
Yerine geçen Abdülmecit döneminin ilk günlerinde 3 Kasım 1839’da İstanbul Gülhane Parkı’nda ilân edildi.
Tüm Osmanlı halkının can, mal, namus ve mülkiyet güvenliği sağlanacaktır.
Vergiler herkesin gelirine göre düzenli ve adil bir biçimde toplanacak; iltizam kaldırılacaktır.
Askerlik suresi sınırlandırılacak ve vatan görevi haline getirilecek; Müslüman olmayanlar da askere alınacaktır.
Mahkemeler açık olarak yapılacak ve hiç kimse yargılanmadan ceza almayacaktır.
1.MEŞRUTİYET’İN İLÂNI:
Osmanlı devleti, monarşi ile yönetilmekteyken 1876’dan itibaren meşrutiyet ile yönetilmeye başlamıştır.
Hükümdarın başkanlığında toplanan parlamenter sistem. Padişahın yanında meclis.
2. Abdülhamit, 23 Aralık 1876’da 119 maddelik Kanuni Esasi’yi ilân etti.
Meclis de “Meb’usan Meclisi” ve “Ayan Meclisi”’nden oluşacaktı.
2. MEŞRUTİYET’İN İLÂNI: 2. Abdülhamit 23 Temmuz 1908’de ilân etti.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI:30 Ekim 1018.
Önemli-ana-maddelerini özetlersek:
Çanakkale ile İstanbul Boğazları müttefikler tarafından işgal edilecektir.
Osmanlı ordusu terhis edilecek. (Yalnızca hudut ve iç güvenliği sağlayacak.)
Osmanlı harp gemileri teslim olacak. Limanlar, itilaf devletleri gözetiminde bulundurulacaktır.
İtilaf devletleri güvenliklerini tehdit edecek bir durum ortaya çıkarsa, herhangi bir stratejik noktayı işgal edebileceklerdir.
Erzurum, Van, Harput, Diyarbakır, Sivas, Bitlis gibi yerlerde kargaşalık çıktığı takdirde,
bu vilayetlerin herhangi bir kısmını müttefikler işgal edebileceklerdir.
Osmanlı demiryollarından itilaf devletleri istifa edecek ve Osmanlı ticaret gemileri onların hizmetinde bulunacaktır.(m/8).
Toros tünelleri İtilaf devletleri tarafından işgal edilecektir.
İran içlerinde ve Kafkasya’da bulunan Osmanlı kuvvetleri işgal ettikleri yerlerden geri çekileceklerdir.
Hükümet haberleşmesi dışında telsiz telgraf ve kabloların denetimi İtilaf devletlerine geçecektir.
Bütün demiryolları halkın kullanımına açık olmak kaydıyla, itilaf devletlerinin zabıtası tarafından kontrol altına alınacaktır.
(Diğer maddeleri geçiyoruz.)
Unutulmamalıdır ki, Osmanlı’yı kuranlarla Cumhuriyet’i kuranlar, aynı milletin evlatlarıdır. Cumhuriyet de Osmanlı subayları,
bürokratları ve aydınları öncülüğünde kuruldu.
Osmanlı’yı toptan kötülemek ne kadar yanlışsa, Cumhuriyet’i küçümsemek de gelecek kuşaklar için o kadar yanlıştır.
“Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür.”-“Kültür; okumak, anlamak, görebilmek, görebildiğinden anlam çıkarmaktır,
ders almak, düşünerek, zekâyı eğitmektir.”-Mustafa Kemal ATATÜRK-Başöğretmen.
Cumhuriyet Bayramımız kutlu olsun.
